4 mei 2018
Door: Abdulwahid van Bommel
Wat bezielt zoveel mensen nou om zo lang honger te lijden? Waarom een maand lang en niet een paar dagen. Wat is er nou zo logisch aan vasten en wat heeft dat nou voor zin? Vanuit de Islam wordt een visie ontvouwen die weinig te maken heeft met lichaamscultuur, maar juist met vasten als tegengif voor een obsessieve lichaamscultuur. Vasten als spirituele oefening gaat ook over verbetering van de gezondheid maar dat is niet de hoofdzaak. Het gaat ook niet over dunner of soepeler worden, maar dat kan wel een bijeffect zijn. Het gaat ook niet over negeren van je begeerten en hunkeringen des vleze, of het bereiken van spirituele of lichamelijke perfectie, hoewel dit onderweg kan gebeuren. Het gaat eigenlijk over drie zaken waarmee de grote waarom-vraag enigszins wordt beantwoord. Het gaat om aandacht of oplettendheid, om compassie en over vrijheid. Moslims beschouwen de Ramadan als een leraar. We krijgen les van de Ramadan in aandacht en oplettendheid. Dat is vreemd want dat is juist waar veel leerlingen in de Ramadan over klagen: gebrek aan concentratievermogen.
Vasten is een gereedschap om aanwezig te zijn in het hier en nu. Onthouding op bepaalde dagen – in dit geval in een bepaalde maand – helpt om die dagen te onderscheiden. Om de nuances van die dagen meer tot ons door te laten dringen Het helpt ons meer aandacht te hebben voor het maal waarmee we de vasten verbreken, aandacht voor het voedsel dat wordt aangeboden op de markt en op tafel en hoe wij daarop reageren. Het is ‘stilstaanbij’, dat doen we veel te weinig: stilstaanbij. Het helpt ons om oplettend te zijn op ons eigen lichaam, onze eigen wensen en begeerten en de vragen die ons lichaam ons stelt. Vasten betekent niet het negeren van hongergevoel of lust, maar juist over het aandachtig luisteren ernaar en begrijpen wat dat betekent; observeren hoe dat met de tijd – gedurende de Ramadan – verandert, inzicht krijgen in de relatie tussen lichaam en geest, tijdens honger, maar ook bij de eetervaring.
We moeten niet toestaan dat onze overvloed ons ontzegt te begrijpen wat honger is.
Robert Farrar Capon
De tweede les van de Ramadan is compassie
Vasten leert ons veel over onderlinge verbondenheid. Het simpele van het voedsel dat voor ons staat verbindt ons met alle mensen van de hele wereld, de vrijwel universele ervaring van het eten van aardappelen en wortelen. Op het moment van bewust eten zijn we een van de 6 miljard mensen die op deze aardbol eten ervaren. In plaats van ons af te vragen hoeveel vet, calorieën en koolhydraten we tot ons nemen zouden we ons kunnen afvragen wat eten in het algemeen met ons doet? Hoe beïnvloed wat ik eet de keuzen die ik op dat gebied maak de wereld om mij heen? Hoe kan de simpele, dagelijkse handeling van eten een handeling van compassie tegenover de rest van de wereldbevolking worden? Monniken en soefi’s binnen allerlei levenswijzen en religies hebben zich vaak van vlees en zuivelproducten onthouden omdat brood en groente altijd het voedsel van de armen is geweest – het simpelste en goedkoopste voedsel verkrijgbaar. Voor een deel gaat het ook in de Islam over spirituele armoede of faqr. Met dagelijks voedsel op onze tafels tonen we daarmee de onderlinge verbondenheid met miljoenen armen op deze wereld, die dat trouwens niet zo makkelijk op tafel zetten als wij, maar er een hele strijd voor moeten leveren. We weten dat veel mensen op deze wereld honger lijden en we weten dat we een voorrecht genieten met onze overvloed, maar vasten maakt dat inderdaad fysiek aanwezig en bewust.
Vanuit dit perspectief kunnen we inzien dat vasten niet gaat over perfectie bereiken maar over een pad van liefde. Echter, wat de een als een pad naar spirituele vrijheid ziet kan voor de ander als een pad naar zelfverzaking tot de dood erop volgt worden gezien. Moslims moeten dus een beetje oppassen met hun neiging tot zelf-felicitatie, want het zijn vaak alleen de moslims die voor de moslims applaudisseren. Indien vasten niet aan de voorwaarden voldoet die geopenbaarde religie eraan stelt, waar zijn we dan eigenlijk mee bezig?
De derde les gaat over spirituele vrijheid
Vasten biedt ondermeer een waardevol ‘stap op de plaats moment’ in een cultuur die de neiging heeft door te rennen. Vasten helpt ons met wat meer aandacht naar onszelf te kijken en luisteren, en beter te begrijpen hoe wij de menselijke ervaring die eten wordt genoemd in werkelijkheid meemaken. Vasten om te vasten en vasten uitsluitend als vrome handeling, is dus niet de bedoeling. Vasten blijft voor moslims vasten, maar we mogen ons wel in onze eigen intenties verdiepen en ons afvragen in hoeverre we echt vasten wanneer onze vasten geen compassie aan ons leert en geen weg naar liefde wijst.
Soms begint een moslim zijn of haar vastendag, zonder het dageraadsmaal of sahûr. Je voelt dan een zekere paniek en je denkt aan de hele dag die nog voor je ligt, zonder houvast van koffie en lunch. Terwijl je dat misschien al heel vaak hebt gedaan zonder intentie van een hele dag vasten. “Ik ga flauw vallen, ik stort ineen”, denken sommigen. Het lijkt eerder op ontwenning van een verslaving. Nadenkend over wat op zo’n moment werkelijk gebeurt passeren allerlei dingen de revue. We gebruiken voedsel voor de gezelligheid; een soort materieel houvast in de dag, om verveling tegen te gaan, om onlustgevoelens te onderdrukken, om angst in sociale spanningen te onderdrukken, als compensatie voor het gevoel van verlies of verdriet. In zekere zin is voedsel een drug en we zij er met z’n allen aan verslaafd. Op die manier kan vasten een les zijn over die verslaving en over de manier om je ervan te bevrijden. Nadenkend over onze eigen verslavingen en onze relatie daartoe, komen we misschien op andere gewoonten en dwangmatige neigingen die onze positieve gevoelens voor anderen, liefde en vriendelijkheid in de weg staan. Op die manier schept het vasten ruimte in je leven, voor spirituele vrijheid, om maar iets te noemen.
Wat leren we van de Ramadan?
– Vasten leert de mens het principe van oprechte liefde, want als hij of zij vast, gebeurt dit uit diepe liefde voor Allah. Een mens die Allah lief heeft weet wat echte liefde is.
– Vasten maakt de mens hoopvol en optimistisch, want wanneer hij of zij vast hoopt men Allah te behagen. We vasten voor Hem en voor Hem alleen.
– Vasten schenkt de mens een goed geweten, want iemand die vast doet dit zowel in het openbaar als in het geheim. Er is geen persoon die een ander kan controleren.
– Het leert de mens geduld en onzelfzuchtigheid, want als iemand vast, voelt hij of zij ontberingen waar anderen soms elke dag onder gebukt gaan.
– De “vastenervaring” doet beseffen wat echte honger is. Iemand die vast kan leren meer begrip op te brengen voor arme en behoeftige medemensen. We krijgen daarom extra gelegenheid om aan liefdadigheid te doen in deze maand.
– Vasten is een doeltreffende les in zelfbeheersing en wilskracht. Iemand die op de juiste wijze vast, kan een goede zelfdiscipline kweken en zal niet snel bezwijken voor allerlei verleidingen.
– Vasten leert een mens aanpassingsvermogen, want je hele dagelijkse routine wordt gewijzigd. Je wordt gedwongen je aan te passen aan de nieuwe regels. Dit ontwikkelt het vermogen alert te zijn bij onverwachte (nood)-situaties.
– Vasten geeft de mens een geest van eenheid en broederschap, van solidariteit en gelijkheid voor Allah.
– Als een moslim vast voelt hij zich één met de mondiale moslimgemeenschap.
– Vasten leert de mens dankbaarheid tegenover de oneindige voorziening van Allah. Staan we er wel bij stil dat er elke dag weer brood, rijst, water, melk, op tafel staat?
– We hebben verstand en zintuigen gekregen, vaak zijn we gelukkig gezond, maar: “…als je de gunsten van Allah één voor één zou willen tellen, zal je die zeker niet kunnen opsommen.” (14:34)